Burası, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde gerçekleşmiş ilk askeri darbe olan 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi sonrasında yargılamaların gerçekleştirildiği Yassıada.

Yassıada’ya dair tarihteki ilk kayıtlar 4. yüzyıla tarihlenmekte. O yıllarda görünümünden dolayı Bizanslılar tarafından adaya “yassı” anlamına gelen “Platea” adı verilmiş. İmparatorluk tarafından da sürgün yeri olarak kullanılmış. Bunun dışında 9. yüzyıla gelinene kadar ada ile ilgili herhangi bir kayda rastlanmamış.

9. yüzyılda Bizans imparatoru Teofilos tarafından adaya #PlateaManastarıinşa ettirilmiş. Dönemin ünlü din adamı İgnatios’ta 860 yılında Kırk Azizleradında bir kilise ve Meryem Ana adına bir mihrap yaptırmış. Bunun üzerine ada keşişler ve münzeviler tarafından ilgi gören ruhani bir yer halini almış. Fakat kilisenin altına yapılan mahzenlerin bir süre sonra adaya gönderilen mahkumlara en ağır işkencelerin yapıldığı bir hapishane olarak kullanılması üzerine imparatorluk ile İgnatios arasında kavgalar başlamış. Bu durum ise İgnatios ve yandaşlarınında bu mahzenlere kapatılması ile son bulmuş.

Kilise ve manastır sonraki yıllarda ise ilk olarak 1182 yılında Latin korsanlarının İstanbul’a saldırıları sırasında, ikinci olarak 1204 yılında gerçekleşen 4. Haçlı Seferi sırasında ve son olarakta 14. yüzyılda gerçekleşen Rus korsanlarının saldırıları sırasında yağmalanmış.

15. yüzyıla gelindiğinde de Osmanlı şehzadelerinden Yıldırım Bayezid’in oğlu #MusaÇelebiile Bizans ordusu Yassıada açıklarında karşı karşıya gelmiş ve Osmanlılar için yenilgi ile sonuçlanan bu muharebe sonrası ada define bulma umuduyla buraya gelenler dışında uzunca bir süre kimsenin ilgi göstermediği bir yer haline dönüşmüş.

19. yüzyıla kadar devam eden bu ilgisizlikten sonra İngiltere’nin İstanbul sefiri olan Sir Henry Bulwer1859’da adayı satın almış. Adayı satın alması ile birlikte buraya yerleşen Bulwer, sahilde bulunan eski Bizans kilisesinin temelleri üzerine şato benzeri bir yapı inşa ettirmiş. Bunun yanında adanın orta kısmına da inşa ettirdiği konutta yaşayarak adanın her köşesinde tarım yapmaya başlamış. Fakat bu girişimleri elçiye oldukça pahalıya mal olunca bu masraflara dayanamayarak adayı Mısır Hidivi İsmail Paşa‘ya satmış. İsmail Paşa’nın satın aldığı adaya ilgi uzun sürmemiş. İlk zamanlarda adaya birkaç işçi gönderilerek düzenleme yapılmışsa da bir süre sonra ada balıkçıların ve harabelerde define aramaya gelenlerin mesken tuttuğu bir yer haline dönüşmüş.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında kaderine terk edilmiş halde duran Yassıada bu kez 1931 senesinde #Atatürk‘ü misafir etmiş. Atatürk o yıllarda Marmara’da çıktığı bir gezisi sırasında Yassıada’ya da uğramış.
1947 yılında ise #DenizKuvvetleriKomutanlığı Mısır Hidivi İsmail Paşa’nın mirasçılarından adayı satın almış ve buraya bir eğitim merkezi kurmuş. 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi olana kadar burada faaliyetlerine devam eden Deniz Kuvvetleri Komutanlığı darbe ile birlikte adayı boşaltmış.
Cunta yönetimi tutuklu bulunan Demokrat Partilileri buraya getirerek hapsetmiş ve yargılanmalarına da burada başlamış. Yargılamalar sonucunda Eski Cumhurbaşkanı Celal Bayar, eski Başbakan Adnan Menderes, eski Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu, eski Maliye Bakanı Hasan Polatkan‘ın da aralarında bulunduğu 15 kişi idam cezasına çarptırılmış.

Yargılamaların ardından ada tekrar Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’na teslim edilmiş ve deniz kuvvetleri buradaki faaliyetlerine 1978 yılına kadar devam etmiş. Sonrasında ada 1993 yılına kadar tekrar atıl bir halde bırakılmış. 1993 yılından 1995 yılına kadar geçen 2 yıllık sürede de İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi olarak kullanılmış.

2013 yılında adanın ismi Demokrasi ve Özgürlükler Adası olarak değiştirilmiş. Ve alınan karar doğrultusunda adanın turizm ve kongre merkezi olarak yeniden düzenlemesi için 2015 yılında inşa faaliyetleri başlamış. Geçtiğimiz yıl 27 Mayıs tarihinde resmi olarak adanın açılışı yapılmış olsa da henüz faaliyetler tam anlamı ile sonuçlanmadığı için halkın ziyaretine açılmış değil. Resmi kurumlar tarafından gerçekleştirilen grup ziyaretleri ve özel davetler ile misafir kabul eden ada bu yıl 27 Mayıs 2021 tarihinde itibaren kuvvetle muhtemel herkesin ziyaretine tam anlamı ile açılmış olacaktır.

Muharrem Gürbüz